Bir tür taze peynir: Quark - Alman mutfağı
Quark veya quarg, sütten yapılan
bir tür taze süt ürünüdür. Süt, genellikle laktik asit bakteri kültürleri
eklenerek ekşitilir ve istenen pıhtılaşma elde edildiğinde süzülür. Taze asitli
peynir olarak sınıflandırılabilir. Geleneksel quark, maya olmadan yapılabilir,
ancak modern mandıralarda genellikle az miktarda maya eklenir. Yumuşak, beyaz
ve olgunlaşmamıştır ve genellikle tuz eklenmemiştir.
Quark ve onun daha kuru bir
çeşidi olan Tvorog, Baltık, Cermen ve Slav dilleri konuşan ülkelerin
mutfaklarında ve Aşkenaz Yahudileri ile çeşitli Türk halkları arasında
geleneksel bir üründür.
Sözlükler bazen bunu lor peyniri,
süzme peynir, çiftçi peyniri veya junket olarak çevirir. Almanya'da, lor ve
süzme peynir farklı taze peynir türleri olarak kabul edilir ve lor genellikle
peynir olarak kabul edilmezken, Doğu Avrupa'da süzme peynir genellikle bir
quark türü olarak görülür (örneğin, Ukraynaca "сир" syr kelimesi
herhangi bir peynir veya quark için genel bir terimdir).
Quark, Fransız fromage blanc'a
benzer. İtalyan ricotta'sından farklıdır çünkü ricotta (İtalyanca "yeniden
pişirilmiş") haşlanmış peynir altı suyundan yapılır. Quark, Güney Asya
chak(k)a, Arap labneh ve Orta Asya suzma veya Fars kaşk gibi yoğurt
peynirlerine benzer, ancak bu ürünler yoğurdun süzülmesiyle elde edilirken (termofil
bakterilerle fermente edilmiş süt), quark mezofil bakterilerle fermente edilmiş
ekşi sütten yapılır.
Quark muhtemelen Tacitus
tarafından Germania adlı kitabında Cermen halkları tarafından yenen lac
concretum ("koyu süt") olarak tanımlanmıştır. Ancak bu aynı zamanda
ekşi süt veya başka herhangi bir taze peynir veya fermente süt ürünü anlamına
da gelebilir.
Her ne kadar quark bazen gevşek bir şekilde bir tür "süzme peynir" olarak anılsa da, farklı üretim yönleri ve dokusal kaliteleri ile ayırt edilebilirler; süzme peynir taneleri daha çiğnenebilir veya etli olarak tanımlanır.
Quark, pıhtılaşması esas olarak laktozdan beslenen laktik asit bakterilerinin ürettiği asitliğe dayanan asit-set peynir grubunun bir üyesidir. Ancak maya, hem ev tüketimi düzeyinde hem de endüstriyel düzeyde orta miktarda kullanılmaktadır.
Quark üretiminde genellikle ana
bileşen olarak pastörize yağsız süt kullanılır, ancak yağ içeriğini ayarlamak
için daha sonra krema eklenebilir. Laktik asit bakterileri, mezofilik Lactococcus
başlangıç kültürleri şeklinde tanıtılır. Günümüzde süt endüstrisinde, quark
çoğunlukla kültürden sonra çözelti hala hafif asidikken (ph 6,1) eklenen az
miktarda maya ile üretilir. Çözelti daha sonra asitlenmeye devam eder ve
yaklaşık 4,6 pH'a ulaşmasına izin verilir. Bu noktada, asitlik sütteki kazein
proteinlerinin çökelmeye başlamasına neden olur.
Almanya'da, sertleşmesini önlemek
için sürekli karıştırılır ve bunun sonucunda kalın, kremsi bir doku elde
edilir. Alman peynir yönetmeliklerine (Käseverordnung) göre, quark veya süzme
peynir gibi "taze peynirler" (Frischkäse) yağsız bileşende en az %73
su içermelidir. Alman quark genellikle plastik kaplarda satılır. Bu tür quark
ekşi kremanın sertliğine sahiptir ancak biraz daha kurudur ve bu da biraz ufalanan
bir dokuya (ricotta gibi) neden olur.
Temel quark yaklaşık %0,2 yağ
içerir; bu temel quark veya yağsız quark (Magerquark), Alman yasalarına göre
kuru kütle olarak %10'dan az yağ içermelidir. Daha yüksek yağ içeriğine sahip quark,
soğutulduktan sonra krema eklenerek yapılır. Pürüzsüz ve kremsi bir dokuya
sahiptir ve hafif tatlıdır (ekşi kremanın aksine). Schichtkäse (katmanlı
peynir) adı verilen daha sert bir versiyonu genellikle pişirme için kullanılır.
Schichtkäse, iki kat quark arasına sıkıştırılmış ek bir krema katmanı olmasıyla
quarktan farklıdır.
Quark, otlar, baharatlar veya
meyvelerle tatlandırılabilir. Genel olarak, quarkın kuru kütlesi %1 ila %40 yağ
içerir; geri kalanının çoğu protein (%80'i kazein), kalsiyum ve fosfattır.
![]() |
Süpermarketten 500 g'lık pakette az yağlı quark |
19. yüzyılda, quarkın (son ürün olarak) endüstriyel üretimi yoktu ve tamamen ev kullanımı için üretiliyordu. Geleneksel ev yapımı süreçte, sütün doğal olarak oluşan bakterilerin varlığıyla ekşiyene kadar bekletilmesine izin verilirdi, ancak sertleşme biraz peynir mayası eklenerek teşvik edilebilirdi.
Peynir altı suyunun bir kısmı
veya çoğu, quarkın istenen kalınlığa standart hale getirilmesi için çıkarılır.
Geleneksel olarak, bu, peyniri bir muslin torbaya veya tülbent adı verilen
gevşek dokunmuş bir pamuklu gazlı beze asarak ve peynir altı suyunun
damlamasına izin vererek yapılır, bu da quarka yuvarlak kenarlı kama şeklindeki
ayırt edici şeklini verir. Ancak endüstriyel üretimde, peynir bir santrifüjde
peynir altı suyundan ayrılır ve daha sonra bloklar halinde oluşturulur.
Quark hazırlamada farklılıklar
Almanya ve Avusturya'nın farklı bölgelerinde görülmektedir. Avusturya ve diğer
Orta ve Doğu Avrupa çeşitlerinin çoğu daha az peynir altı suyu içerir ve bu
nedenle Alman ve İskandinav çeşitlerine göre daha kuru ve daha katıdır.
Hollanda'da "kwark"
etiketli birçok ürün, burada anlatıldığı gibi quark bazlı değildir (taze asitli
peynir), bunun yerine santrifüj kullanılarak daha hızlı bir işlemle yoğurt
bakterileri (Streptococcus thermophilus ve Lactobacillus acidophilus gibi)
kullanılarak yapılan yoğun yoğurt benzeri bir üründür.
Rus hükümet düzenlemelerine göre tvorog peynirlerden ayırt edilir ve ayrı bir süt ürünü türü olarak sınıflandırılır. Tipik tvorog genellikle toplam kütlenin %65-80'ini su içerir.
Quark çeşitli mutfaklarda mezelerde, salatalarda, ana yemeklerde, garnitürlerde ve tatlılarda malzeme olarak kullanılmaktadır.
Almanya'da, quark kübik plastik kaplarda satılır ve genellikle üç farklı çeşidi vardır, Magerquark (yağsız quark, kuru kütleye göre <%10 yağ.), "normal" quark (kuru kütlede %20 yağ) ve krema eklenmiş Sahnequark ("kremalı quark", kuru kütlede %40 yağ). Yağ içeriğindeki benzer derecelendirmeler Doğu Avrupa'da da yaygındır.
Magerquark genellikle fırınlamada
kullanılır veya meyve veya müsli eşliğinde kahvaltıda yenir; Sahnequark aynı
zamanda çok sayıda quark tatlısının da temelini oluşturur (ev yapımı olduğunda
Quarkspeise veya Almanca satıldığında Quarkdessert olarak adlandırılır).
Dünyanın bazı bölgelerinde
yoğurtlara benzer şekilde, bu yiyecekler çoğunlukla meyve aromalı
(Früchtequark, meyveli quark), bazen vanilyalı olarak üretilir ve çoğunlukla
sadece quark olarak da adlandırılır.
Quark'ın yaygın kullanımlarından
biri Almanya'da Käsekuchen veya Quarkkuchen adı verilen cheesecake yapımındadır.
Quark cheesecake'e Avusturya'da Topfenkuchen denir. İsviçre'deki Quarktorte
buna eşdeğer olabilir, ancak bu aynı zamanda quark ve kremayı birleştiren bir
pasta olarak da tanımlanmıştır.
Cheesecake, quarktan yapılan klasik Alman şekli |
Komşu Hollanda'da farklı bir çeşidi vardır; Felemenkçe'de kwarktaart olarak adlandırılan bu kekler genellikle kurabiye kırıntısı kabuğuna sahiptir ve quark tipik olarak çırpılmış krema, jelatin ve şekerle karıştırılır. Bu kekler pişirme veya kızartma gerektirmez, bunun yerine sertleşmeleri için buzdolabına yerleştirilir. Bunlar quark veya Hollanda'da yaygın olan yoğurt benzeri quark ile yapılabilir.
Avusturya'da Topfen, yukarıda
bahsedilen Topfenkuchen, Topfenstrudel ve Topfen-Palatschinken (Topfen dolgulu
krepler) gibi tatlıların pişirilmesinde yaygın olarak kullanılır.
Quark ayrıca sandviçler,
salatalar ve tuzlu yemekler için bir malzeme olarak sıklıkla kullanılır. Quark,
bitkisel yağ ve buğday unu, Alman mutfağında ev pişirmede mayalı hamura
alternatif olarak kullanılan Quarkölteig ("quark yağı hamuru") adı verilen
popüler bir kabartma tozu mayalı hamurun malzemeleridir, çünkü kullanımı
oldukça kolaydır ve mayalanma süresi gerektirmez. Elde edilen pişmiş ürünler,
mayalı hamurlara çok benzer görünür, ancak uzun süre dayanmazlar ve bu nedenle
genellikle pişirmeden hemen sonra tüketilirler.
![]() |
Kuru üzümlü Quark strudel |
Almanya'da doğranmış soğan ve maydanoz ve frenk soğanı gibi otlarla karıştırılmış quark'a Kräuterquark denir. Kräuterquark genellikle haşlanmış patateslerle yenir ve yoğurt bazlı tzatziki'ye benzer.
Keten tohumu yağı ve patatesle
yapılan quark, Lusatia'daki Sorbların ulusal yemeği ve Brandenburg ve
Saksonya'nın bazı bölgelerinde ikonik bir yemektir. Quark, Aşkenazi Yahudileri
arasında da kullanılmıştır.
Slav bölgelerinde quark (Rus
tvorog vb.) kullanılarak yapılan tatlılar arasında Slovakya'da tvarohovník, Çek
Cumhuriyeti'nde tvarožník, Polonya'da sernik, Ukrayna'da syrnyk) ve peynirli
krepler (Rusya ve Ukrayna'da syrniki/syrnyky) yer alır.
Polonya'da twaróg, pierogi için
bir dolgu üretmek amacıyla patates püresiyle karıştırılır. Twaróg ayrıca leniwe
pierogi ("tembel pierogi") adı verilen gnocchi şeklindeki köfteleri
yapmak için de kullanılır. Varenyky veya linyvi varenyky için Ukrayna tarifleri
benzerdir ancak syr ve patates püresi genellikle birbirine karıştırılmayan
farklı dolgulardır.
Rusya, Ukrayna ve Belarus'ta
tvorog (Belarusça: тварог, Rusça: творог, Ukraynaca: сир) oldukça popülerdir ve
hemen hemen her aile tarafından sıklıkla satın alınır veya evde yapılır. Rus
ailelerinde özellikle büyüyen bebekler için önerilir. Ekşi krema veya reçel,
şeker, şekerli yoğunlaştırılmış süt ile veya kahvaltılık yiyecek olarak sade
bir şekilde tüketilebilir. Genellikle birçok fast-food restoranında sunulan
blinchiki/nalysnyky'de dolgu olarak kullanılır. Ayrıca Paskalya kekleri yapmak
için yaygın olarak taban olarak kullanılır. Yumurta, şeker, kuru üzüm ve
fındıkla karıştırılır ve paskha/syrna paska adı verilen katı piramit şeklindeki
bir kütleye kurutulur. Kütle kızartılarak da syrniki/syrnyky olarak bilinir.
Letonya'da quark, ekşi krema ve
yeşil soğanla karıştırılarak çavdar ekmeği veya patatesle birlikte tuzlu olarak
yenir. Tatlılarda quark, genellikle kuru üzümlü veya kuru üzümsüz pişirilen
kabuklu bir kek olan biezpiena plātsmaize'de pişirilir. Tatlı bir ikram olan
biezpiena sieriņš (küçük lor peyniri), çikolataya batırılmış küçük
tatlandırılmış quark bloklarından yapılır.
Almancada kullanımı 14. yüzyıldan beri belgelenen Quark kelimesinin (Geç Orta Yüksek Almanca: quarc, twarc, zwarg; Aşağı Saksonca: dwarg) Batı Slav eşdeğerlerinden türediği düşünülmektedir, örneğin Aşağı Sorbca twarog, Yukarı Sorbca twaroh, Lehçe twaróg, Çekçe ve Slovakça tvaroh. Kelime ayrıca Rusça творог (tvorog) ve Belarusça тварог (tvaroh) ile de akrabadır.
Anlam, "katılaşan ve bir biçim
alan süt" olarak yorumlanabilir. Bu nedenle kelime oluşumu, İtalyanca
formaggio ve Fransızca fromage kelimelerinin oluşumuna benzerdir.
Slav sözcükleri aynı zamanda
peynirin Yunanca adı olan τῡρός (tūrós) ile de akraba olabilir. Quark için
akraba bir terim olan túró, Macarcada kullanılır.
Aynı kökenli sözcükler
İskandinavya'da (Danca kvark, Norveççe ve İsveççe kvarg) ve Hollanda'da
(Felemenkçe kwark) da görülür. Eski İngilizce biçimi geþweor'dur.
Diğer Almanca biçimleri arasında
Quarck ve Quaergel (Quärgel) bulunur.
Birçok dilde quark, "beyaz
peynir" olarak da bilinir (Fransızca: fromage blanc, Güney Almancası:
Weißkäse veya weißer Käs, İbranice: גבינה לבנה, romanize edilmiş: gevina
levana, Litvanca: baltas sūris, Lehçe: biały ser, Sırpça: beli sir), maya ile
sertleştirilmiş herhangi bir "sarı peynir"in aksine. Bunun için
kullanılan bir diğer Fransız ismi ise fromage frais'tir (taze peynir), burada
fromage blanc'tan farkı Fransız mevzuatıyla tanımlanmıştır: fromage frais adlı
bir ürün satıldığında canlı kültürler içermelidir, oysa fromage blanc'ta
fermantasyon durdurulmuştur. İsviçre Fransızcasında genellikle séré olarak
adlandırılır.
İsrail'de gevina levana, Alman
quark tiplerine benzer kremsi çeşidi ifade eder. 1990'lardaki Aliyah sırasında
eski Sovyetler Birliği'nden gelen göçmenler tarafından İsrail'e getirilen daha
sert versiyon tvorog olarak farklılaştırılır.
Avusturya'da Topfen (tencere
peyniri) adı yaygındır. Flanders'da buna plattekaas (akışkan peynir) denir.
Fince'de rahka olarak bilinirken, Estonca'da kohupiim (köpüklü süt),
Litvanyaca'da varškės sūris (lor peyniri), Ukraynaca'da sıklıkla cир (syr) ve
Letonca'da biezpiens (yoğun süt) olarak bilinir. Arnavutlar arasında quark
gjizë olarak bilinir.
![]() |
Dresden Noel pazarında quark topları |